Adam Kaden: zapomniany mistrz fraszki

Fraszka jak żona, wymaga zasadniczej wierności. Od czasu do czasu można ją zdradzić, ale zawsze trzeba do niej wracać – powiedział kiedyś Jan Sztaudynger.

Dlatego właśnie postanowiłem wrócić do mojego bloga po kilkumiesięcznej przerwie, by skreślić kilka słów na temat Adama Kadena. Zresztą sam Sztaudynger bardzo cenił sobie tego fraszkopisa. „To był mój mistrz” – powiedział kiedyś o Kadenie! Czytając wspomnienia autora „Piórek” znalazłem jednak pewną niekonsekwencję.

Otóż Sztaudynger nie wiedział o tym, że już w 1928 roku Adam Kaden opublikował tomik swoich fraszek (w tymże roku wydal zresztą także zbiór poezji). Tymczasem we wspomnieniach spisanych w 1970 roku (!) przez córkę Sztaudyngera możemy przeczytać: „Wielka szkoda, że dotąd nie ukazał się wybór jego [Kadena] fraszek”.

Stąd wniosek, że musiał to być tomik wydany w niewielkim nakładzie i niezbyt popularny w środowisku. W przeciwnym razie znakomity fraszkopis  musiałby wiedzieć od wielu lat o publikacjach swojego mistrza. To oczywiście tylko moje domysły, ale może być w tym sporo prawdy. Zwłaszcza że mój prywatny, świetnie zachowany tomik Adama Kadena (który niedawno udało mi się nabyć w antykwariacie) opatrzony został numerem 14.

Kim był Adam Kaden?

O Adamie Kadenie wiemy w zasadzie niewiele. Antologia Józefa Bułatowicza „Z fraszką przez stulecia” podaje, że był pisarzem i malarzem. Mimo iż od wczesnych lat młodości parał się rysunkiem i malarstwem, studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim najpierw medycynę, później zaś polonistykę. Na tejże uczelni obronił doktorat z zakresu literatury u prof. Ignacego Chrzanowskiego. Jego zainteresowania były jednak bardzo rozległe. Parał się nie tylko historią literatury i sztuki, ale także medycyną, filozofią matematyki. Pisywał satyry, liryki, dramaty, komedie, projektował witraże i meble.

We wspomnieniach Sztaudyngerów wyszperałem, że Adam Kaden był niedocenionym i nieocenionym mistrzem, pełnym zadumy, delikatności, subtelności i wdzięku. Chorował na serce, ubóstwiał kobiety (był trzykrotnie żonaty) i czarną kawę. Był karciarzem i utracjuszem. Ale pochwała Sztaudyngera jest wystarczającą dla mnie rekomendacją. Zresztą niejedną z fraszek Kadena ubóstwiał Jan Sztaudynger. I choć schorowany, potrafił z pamięci cytować te najcelniejsze, na przykład Głębię.

Głębia
– Czasem mię własna głębokość przygnębia.
Mówiła głębia.
– No, no!
Przerwało dno.

Poniżej garść fraszek Adama Kadena, których nie znajdziecie w antologiach

Prawda
– Tak się głęboko chowam w łotrze,
Mówiła prawda, że nigdy nie dotrze.

Lekkomyślność
– Daję ludziom zapomnieć o tem co ich boli!
Mówiła lekkomyślność.
– Ja także, rzekła siła woli.

Kłamstwo
Mówiło kłamstwo: trzymaj się mnie zawdy.
Jestem poręczą nad przepaścią prawdy.

Wiele z tych fraszek ma charakter refleksyjny, moralizatorski i dydaktyczny. Przyznam, że z zaciekawieniem sięgam po tę lekturę, zwłaszcza że wymowa wielu utworów Adama Kadena nadal pozostaje aktualna i bliżej im do aforyzmu niż do satyry.

Piotr Kasperczak - miłośnik dobrej książki w pełnym tego słowa znaczeniu. Uwielbia szperać w antykwariatach w poszukiwaniu literackich smaczków. Z bibliofilskim zapałem kolekcjonuje pierwsze wydania tomików poetyckich oraz książki z autografami największych polskich poetów i pisarzy. Z pasją odkrywa mniej znane historie ludzi pióra. Nie recenzuje, raczej przybliża co ciekawsze publikacje, starannie omijając aktualne listy bestsellerów. Nade wszystko odkurza cenne perły literackiej miniatury.

Powiązane wpisy

Anne Fadiman, „Ex libris” i jej radosna erudycja
17-11-2018

„Złota różdżka, czyli bajki dla niegrzecznych dzieci”
02-06-2018

Olof Lagercrantz „O sztuce czytania i pisania”
31-10-2017