Warto było mącić ciszę. Jan Sztaudynger i jego pasje
O bardzo krótkiej formie literackiej
Najgenialniejszy z fraszkopisów, Sztaudynger, popełnił w swej lapidarnej twórczości wiele Ucinków, próbując tym samym wskrzesić to słowo w dawnym jego znaczeniu.
Jak sam podawał, za encyklopedią Macierzy Polskiej, „ucinek” był po prostu obocznym określeniem słowa „fraszka”. Z małym jednak uzupełnieniem – określenie to Sztaudynger rezerwował li tylko dla fraszki lapidarnej, niezwykle zwięzłej, składającej się z kilku zaledwie słów.
Za Wojciechem Natansonem można by zatem powtórzyć, że awangardowa zasada Najmniej słów! znajduje tu (mimo różnic poetyki) interesujące zastosowanie.
Rzućmy okiem na Bajkę o cyniku:
Mistyk
Wystygł.
Wynik:
Cynik.
oraz kilka innych
Monotonna
Mąż
Na wciąż.
czy lapidarną fraszkę Spod pantofla żony
Dowodzę,
Że dowodzę…
Niestety, owo Przybosiowe Najmniej słów rodzi pewne niebezpieczeństwo, że w owej (bardzo) krótkiej formie literackiej to rym występuje na pierwszym planie. Nie zawsze w tych misternie wypracowanych brzmieniowo konstrukcjach jest jeszcze miejsce na uogólnienie o charakterze moralnym, dydaktycznym czy filozoficznym. Brak tego, co niewypowiedziane, brak pointy, przesłania – czyni zeń jedynie sztuczny wiersz małozgłoskowy.
Już Bruckner zwrócił na to uwagę, że treść utworu może niknąć „pod ciężarem rymu”, pokazując sztuczność w sonecie Józefa Jankowskiego:
Pobudka
W bój!
Z czuć
Rzuć
Zdrój!Skuj
Chuć!
Budź!
Stój,Drwij
Z burz,
RwijZ zórz,
Żyj
Twórz.
Także wiersz Tuwima – Życie moje jest raczej przykładem kunsztu technicznego i językowej maestrii, dalekiej jednak od poetyckiego ducha.
Krwi, mów, mknień, żądz,
Gór, chmur, drżeń, zórz,
Łez, chwil, róż, słońc,
Łkań, gwiazd, gróz, mórz – – !
O życie moje!
Bierz, gub, trwoń, trać,
W lot, w śmiech, w gniew, w szał! […]
Zdaje się, że przez takie nie zawsze udane konstrukcje słowne, przez to, że to forma wymusza poniekąd treść wypowiedzi, że sens schodzi na dalszy plan, a ważna jest jedynie zabawa rymem i rytmem, krótka forma literacka popadła w niełaskę recenzentów, krytyków literackich, a także wielu Czytelników.
Piotr Kasperczak - miłośnik dobrej książki w pełnym tego słowa znaczeniu. Uwielbia szperać w antykwariatach w poszukiwaniu literackich smaczków. Z bibliofilskim zapałem kolekcjonuje pierwsze wydania tomików poetyckich oraz książki z autografami największych polskich poetów i pisarzy. Z pasją odkrywa mniej znane historie ludzi pióra. Nie recenzuje, raczej przybliża co ciekawsze publikacje, starannie omijając aktualne listy bestsellerów. Nade wszystko odkurza cenne perły literackiej miniatury.
Powiązane wpisy
Nawiązując do tematu dot. fraszek , warto zapoznać się z twórczością współczesnego klasyka tego gatunku literackiego – Leszka Wierzchowskiego. Jest obszerna i bogata tematycznie !…