Pół wieku literatury i sztuki w Dzienniku Goncourtów

Pomysł, by zanurzyć się w lekturze „Dziennika” Edmunda i Juliusza Goncourtów, pojawił się przy czytaniu „Silvy” Mieczysława Grydzewskiego. Kilka wzmianek na temat „Pamiętników z życia literackiego” wystarczyło, by rozpocząć poszukiwanie zadbanego egzemplarza. Zadanie nie było specjalnie trudne, choć zdawałem sobie sprawę z tego, że poszukuję książki, która ma co najmniej ćwierć wieku. Okazało się, że w ciągu kilku dni miałem już w swojej bibliotece tom w naprawdę dobrym stanie, najprawdopodobniej w ogóle nie czytany.

O dzienniku Goncourtów wspominał sam Tadeusz Żeleński Boy w „Obiedzie literackim” (w zasadzie od tego trzeba by zacząć, jeśli chce się poznać tło historyczne pamiętnika, obejmujące Drugie Cesarstwo, wojnę francusko-pruską, oblężenie Paryża i Komunę, a także III Republikę). Boy podkreślał zresztą, że dziennik Edmunda i Juliusza de Goncourt to „zjawisko niemal jedyne w literaturze” i w istocie to nadzwyczajne, że od 1851 do 1870 roku dwaj bracia (!) skrupulatnie notowali wszystko, co słyszeli i czego byli świadkami . Co ciekawe, po śmierci młodszego brata Juliusza, starszy z braci kontynuował pisanie pamiętnika jeszcze przez kolejne 26 lat.

Co takiego można znaleźć w Dzienniku Edmunda i Juliusza de Goncourt?

To osobliwy zbiór zawierający masę intymnych spostrzeżeń, plotek, anegdot, dokumentów, portretów, aforyzmów oraz interesujących rozmyślań i polemik na temat literatury, polityki, nauki. Cytując autora „Słówek” mogę śmiało powiedzieć, że mam przed sobą, „półwiecze literatury, sztuki i obyczajów”. Wszystko to oczywiście okraszone uszczypliwymi uwagami, dość specyficznym humorem i własnymi sympatiami i antypatiami. Pomimo to, a może właśnie dlatego, Dziennik czyta się wybornie.

Nie zdradzę jednak szczegółów, dopowiem jedynie, jaki związek z diariuszem braci Goncourt ma Boyowski „Obiad literacki”. Otóż Boy oparł swe dziełko na autentycznych wypowiedziach wybitnych pisarzy francuskich, protokołowanych z pasją przez Goncourtów. Ale wróćmy do Dziennika. Poniżej umieszczam własny subiektywny wybór notatek zamieszczonych w tym arcyciekawym zbiorze. Powiem szczerze, Tuwim, jeśli dotarł do tego dzieła, był na pewno zachwycony taaaakim znaleziskiem…

Zapiski z dziennika braci de Goncourt

Kiedy w redakcji „Artiste” mówiło się, że Flaubert (…) został pociągnięty do odpowiedzialności przez policję obyczajową (…), odezwał się Gautier: „Doprawdy, wstydzę się swojego zawodu! Za skromne pieniądze, które muszę zarobić, bo inaczej umarłbym z głodu, mówię tylko połowę albo ćwierć tego, co myślę… a jeszcze narażam się każdym zdaniem, że zawloką mnie przed sąd!”

(Małe wyjaśnienie do pierwszego z poniższych zapisków: w 1857 roku Flaubert za publikację Pani Bovary w „Revue de Paris” stanął przed sądem, a prokurator żądał dwóch lat więzienia. Na szczęście pisarz został uniewinniony.)

***

Wersyfikacja jest tym dla poezji, czym dyscyplina dla odwagi.

***

Są trzy style: Biblia, autorzy łacińscy i Saint-Simon. Jest może jeszcze styl grecki, ale my go nie znamy.

***

Nasza epoka? Epoka mniej więcej. Ludzie są mniej więcej utalentowani, świeczniki mniej więcej złocone, książki mniej więcej wydrukowane… Mniej więcej we wszystkim, w pracy ręcznej i umysłowej, w charakterach, w rzemiośle; mniej więcej tanio, mniej więcej naukowo… Mniej więcej : oto geniusz.

***

Czytałem „Figaro”. Nic. Ani jednego pojedynku w tym tygodniu.

***

Cała różnica między literaturą 1830, literaturą Balzaków, Wiktorów Hugo etc., a literaturą 1860 – Achardów, Feuilletów i Aboutów – polega na tym, że pierwsza wzniosła publiczność do swojej wysokości, gdy druga zniża się do niej.

***

Nic bardziej nie łączy dwóch osób niż mówienie źle o trzeciej: może to największa więź społeczna.

***

Flaubert opowiadał nam, że kiedy opisywał panią Bovary zażywającą truciznę, czuł się tak, jakby miał kawał miedzi w żołądku i dwukrotnie wymiotował; dodał, że kiedy kończył powieść, przyjemnie mu było, że musiał wstawać po chusteczkę, by otrzeć łzy… I wszystko po to, by zabawić mieszczuchów!

***

Autor powinien być w książce jak policja w mieście: wszędzie i nigdzie.

***

Umysł pewnych ludzi przypomina niedzielę: spotykają się tam wszystkie banały.

***

Chociaż Dziennik Goncourtów zaczął ukazywać się w 1887 roku, a więc jeszcze za życia starszego z braci, pierwsze (i chyba jedyne) polskie wydanie ukazało się sto lat później (!), w 1988 roku, nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego.

Piotr Kasperczak - miłośnik dobrej książki w pełnym tego słowa znaczeniu. Uwielbia szperać w antykwariatach w poszukiwaniu literackich smaczków. Z bibliofilskim zapałem kolekcjonuje pierwsze wydania tomików poetyckich oraz książki z autografami największych polskich poetów i pisarzy. Z pasją odkrywa mniej znane historie ludzi pióra. Nie recenzuje, raczej przybliża co ciekawsze publikacje, starannie omijając aktualne listy bestsellerów. Nade wszystko odkurza cenne perły literackiej miniatury.

Powiązane wpisy

Anne Fadiman, „Ex libris” i jej radosna erudycja
17-11-2018

„Złota różdżka, czyli bajki dla niegrzecznych dzieci”
02-06-2018

Olof Lagercrantz „O sztuce czytania i pisania”
31-10-2017