Słownik

Poniżej prezentuję eksplikacje terminów związanych z krótką formą literacką. Część z nich stosuje się do dziś wymiennie, inne są już zapomniane lub rzadko używane.

Apoftegma

We współczesnym Kochanowskiemu słowniku apoftegma to „powieść subtilna a barzo trefna wielkich a znamienitych ludzi”. W XVI wieku gromadzono tego typy dykteryjki i ogłaszano je wierszem lub prozą jako Apoftegmata, Facjacje lub Figliki.  Humor i krwistość obyczajowa czyniły z nich ulubioną lekturę rozrywkową epoki, zwłaszcza jeśli miały posmak plotkarski, dotykały przywar znanych osobistości, z majestatem królewskim włącznie. Cenionymi autorami utworów tego rodzaju byli m.in. Rej i Kochanowski. Niewykluczone, że Apoftegmata Kochanowskiego mogły być zanotowanym materiałem do Fraszek.

Epigramat

Z języka greckiego epigramma lub epigraphe oznacza napis, podpis; najbardziej elementarną jego postać na pomniku, rzeźbie, nagrobku itp. W czasach archaicznych ta forma niewiele miała wspólnego z literaturą.  Po upływie stuleci, gdy starożytność wyklarowała własną świadomość literacką, nazwą „epigramat” objęte zostały także wytwory poetyckie najdrobniejszego formatu. W czasach nowożytnych wyróżnikiem epigramatowej wypowiedzi były stopień skupienia dowcipu i pointy w małym utworze.

Popularną miarą epigramatu jest dwuwiersz, cztero-, sześcio- i ośmiowiersz.  W definicjach epigramatu zazwyczaj podnoszono kwestię kunsztu zwięzłości,  poetyckiej wirtuozerii, aforystycznej myśli oraz pouencie.  Początkowo  „małej muzie” bliżej było do prozy, jeśli pisana była wierszem, to wierszem wolnym.  Później epigramat pisany był najczęściej wierszem. Okres renesansu powołuje do życia narodowe odmiany epigramatu: włoskie facecje, paszkwile, madrygały; francuskie komplementy, maksymy, portrety; angielskie limeryki; niemieckie martele, priamele oraz polskie fraszki.