Jedno jest pewne. Faceci czytają znacznie mniej niż kobiety
(Nie)winne rymowanki dla dzieci
Dawne dziewiętnastowieczne wierszyki dla dzieci pełne były rad i wskazówek, jak należy się zachowywać w domu, w towarzystwie, przy stole i w różnorakich okolicznościach.
Jak się jednak okazuje, spora część tej radosnej twórczości mogła spowodować trwały nieodwracalny ślad w psychice młodego osobnika, a przynajmniej na dobre wystraszyć ukochaną latorośl przed jakimkolwiek złym uczynkiem.
Nawet Julian Tuwim na łamach „Cicer cum caule” wspomina o „ohydnych głupstwach”, którymi straszono młode umysły dzieci w owych czasach. Oto niektóre z nich:
Wandzia miała chęć naganną
Sądzić się dorosłą panną,
Ale mama powiedziała:
„Bez nauk niczem wzrost ciała”.
Znam pewną taką panienkę,
Co wciąż plami swą sukienkę,
A za to, że odzież brudzi,
Wstyd ją wszedłszy między ludzi.
Skarbnicą wiedzy na temat ówczesnych, absurdalnych wierszyków dla dzieci, okazały się przywoływane już przeze mnie wspomnienia Magdaleny Samozwaniec. Sama zresztą wspominała o srogich karach, straszeniu Bozią za każdą przewinę, i karceniu rózgą, co – zdaniem autora poniższego wierszyka zalecał ponoć sam Duch Święty:
Rózeczką dziateczki Duch Święty bić radzi,
Rózeczka nigdy zdrowiu nie zawadzi…
Mniejszą karą dla dzieci było stanie w kącie, o czym mówiło krążące podówczas powiedzenie „Stań w kącie, z znajdą cię!”. Ale najciekawsze dydaktyczne wierszyki dla znaleźć można w książeczce zatytułowanej „Złota różdżka” napisana przez Heinricha Hoffmanna, XIX-wiecznego niemieckiego psychiatry, rysownika i pisarza, w których morały i przypowieści mieszają się z groteską, makabreską, a czasem nawet… zresztą przeczytajcie sami.
„Ja wychodzę po ciasteczka”
Rzekła mama do Juleczka.
„Sprawiajże się tu przykładnie,
Nie ssij palców, bo nieładnie.
Bo kto palce w buzię tłoczy,
Zaraz krawiec doń wyskoczy
Z nożycami, zły okrutnie,
I paluszki nimi utnie”
Julek przyrzekł słuchać mamy,
Lecz nie wyszła jeszcze z bramy,
A już nieposłuszny malec
Myk – do buzi duży palec!
Wtem ktoś z trzaskiem drzwi otwiera,
Wpada krawiec jak pantera
I do Julka skoczy żwawo,
Nożycami w lewo, w prawo –
Uciął palec jeden, drugi!
Aż krew pryska na dwie strugi!
Julek w krzyk, a krawiec rzecze:
„Tak z nieposłuszeństwa leczę!”
Wraca mama – wielka bieda
Juleczkowi ciastek nie da.
Bo kto mamy nie usłucha,
Temu dosyć bułka sucha!
Płacze Julek w wielkiej trwodze
A paluszki na podłodze…
W książeczce można znaleźć równie interesujące historie, jak choćby opowieść o Kasi, która bawiła się zapałkami podczas nieobecności mamy. Finał bajeczki jest wstrząsający – bohaterka spłonęła doszczętnie, „i tylko kotki po niej pozostały” – wspomina Samozwaniec.
Okazuje się, że młode siostry Kossakówny, poza grą w zapomniane dziś serso i zabawą w ojca Wergiliusza, miały okazję znać takie okropieństwa, jak bajeczkę o chłopczyku, co nie chciał jeść zupy. Tuwim z pamięci cytował dwie ostatnie strofy wiersza. Samozwaniec pomyliła imię chłopczyka, nazywając go Grzesiem (być może obiegowo krążyły różne wersje tej bajeczki). Poniżej cytuję, prosząc o odejście od monitora osoby o słabych nerwach:
Michał był tłusty, zdrów najzupełniej,
Z buzią okrągłą jak księżyc w pełni,
Jędrna jak orzech, śliczną rumianą,
Jadł i pił wszystko, co na stół dano.
Raz gdy mu zupę stawia służąca,
On stąd ni zowąd talerz odtrąca,
Mama go łaje, a Michaś w sprzeczki:
„Nie chce i nie chce ani łyżeczki!”
Nazajutrz Michaś tak schudł nieboże,
Że go nikt w domu poznać nie może,
Dają do stołu, on znowu w sprzeczki,
Nie chce jeść zupy ani łyżeczki.
Nie słuchać starszych, rzecz bardzo brzydka,
W czwartym dniu Michaś wychudł jak nitka,
W piątym coś w piersiach i w gardle dusi,
Kto nie je zupy, ten umrzeć musi.
Tak też z Michasiem – był zdrów i tłusty,
Pięć dni nic nie jadł – umarł na szósty…
Samozwaniec wspomina na koniec: „My obie z siostrą [młodą Magdaleną Kossak, późniejszej poetce – Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej – przyp. red. PK], jako małe dziewczynki, po przeczytaniu właśnie tej bajeczki wsuwałyśmy zupsko, którego jakeśmy nie lubiły, na akord”.
Piotr Kasperczak - miłośnik dobrej książki w pełnym tego słowa znaczeniu. Uwielbia szperać w antykwariatach w poszukiwaniu literackich smaczków. Z bibliofilskim zapałem kolekcjonuje pierwsze wydania tomików poetyckich oraz książki z autografami największych polskich poetów i pisarzy. Z pasją odkrywa mniej znane historie ludzi pióra. Nie recenzuje, raczej przybliża co ciekawsze publikacje, starannie omijając aktualne listy bestsellerów. Nade wszystko odkurza cenne perły literackiej miniatury.
Powiązane wpisy
GDZIE SĄ FRASZKI.PL DOMAGAM SIĘ POWROTU!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!